Page 82 - Саха тыла 8 кылаас

11 §. Этии биир уустаах чилиэнэ

Биир уустаах чилиэн этиигэ биир тылга сы´ыанна´ар, биир
ыйытыыга хоруйдуур, этиигэ биир сиинтэксистии оруолу толо-
рор, μксμн биир халыыптаах буолар.

Этии ханнык ба±арар чилиэнэ биир уустаах буолуон с³п. Уус-
уран айымньыга тэнийбит биир уустаах чилиэн элбэхтик туттул-
лар, тиэкис ис хоһоонун байытар суолталаах. Холобур: Алаастар,
толооннор урукку ыраас хонуулара адьас иһирдьэҕэ диэри эдэр
тиитинэн, хахыйаҕынан, эрбэһининэн саба үүммүт. (СД.) Сайыны-
гар кыстык дьиэ±э μμт кыынньараллар, бурдук астыыллар, тирии
имитэллэр. (АА) Тыын ылан салгыны -э.±-и.-р.и-й.-б.-э.х-т.и-.и--.э-.±-и.-р.и-й.-б.-э.х-т.и-.и-,
быыстала суох этэн субуруппутунан барда. (АА) Би´иги -х.а-а.-р.т-ы.-с.-
-к.а-±.а-.-т.μ-.´-э.-.о-х.-с.о-о.-р.-у.-т.-и.э-т.-э.й-э.-н-,.-а.-т.т-а.р-.б-ы.-т.ы-.н-.-т.а-а.-х.-.б-ы.-р.-а.±-а.-н.-б.-а.р-.а-н. ,
отууга ыстаммыппыт. (Д)

Биир уустаах чилиэн тэҥҥэ холбуур ситимнээх. Бу ситим
араас ньымалаах:

1) куолас биирдик иһиллэр дэгэттээх кэриччи аа±ыллар, кыра
тохтобуллар бааллар;

2) ситимниир тылынан холбонор: уонна, да, оттон, ол эрээ-
ри, ол да буоллар, эбэтэр, да±аны-да±аны, икки-икки, о.д.а.;

3) атын араас бэлиэлээх: -лыын, -лаах сы´ыарыы, кытта дь³-
´μ³л.

Биир уустаах чилиэ²²э сурук бэлиэтэ хайдах турара ситим
тыл баарыттан-суо±уттан, ханна турарыттан тутулуктаах.

Биир уустаах чилиэ²²э соппутуой турар (О, О, О — биир
уустаах чилиэн; С. т. — ситим тыл):

1) С. т. суох буолла±ына: О, О, О, О;
2) С. т. хатыланар буолла±ына: О да, О да, О да;
3) оттон, ол эрээри, ол да буоллар С. т. иннигэр.
Соппутуой турбат:
1) уонна, эбэтэр С. т. со±отох буолла±ына:… О уонна О; О эбэ-
тэр О…
Холобур:
Маҕаһыыҥҥа ас-үөл, таҥас-сап, мал-сал баар.
Маҕаһыыҥҥа ас-үөл, таҥас-сап уонна мал-сал баар.
Маҕаһыыҥҥа ас-үөл да, таҥас-сап да, мал-сал да баар.
Маҕаһыыҥҥа ас-үөл уонна таҥас-сап, мал-сал уонна да атын
баар.
Маҕаһыыҥҥа ас-үөл эбэтэр таҥас-сап кэлиэн наада.

82