Page 250 - Литература 10 кылаас 1 чааhа

гэ дьон-сэргэ санаатын тµмээри турунан суруйбута айым­ньы
сµрµн санаата буолар. «Ойуун тµµлµгэр» айымньы сµрµн санаа-
та — норуот тыыннаах хаалар, дьон тэІинэн сайдар, киґи-хара
буолар суолун кірдііґµн уонна ону тобуларга дьулуґуу.

Айымньы сюжета — быґыы-майгы, быґылаан тиґиликтэрэ.
Айымньыга олох ханнык ірµттэрэ ордук чорботон сиґилэнэл­
лэриттэн тутулуктанан сюжет араастарын араараллар: истори-
ческай, романтическай, олох-дьаґах, мµччµргэннээх, детектив-
нэй уо.д.а.

Айымньы дьоруойа (литературнай дьоруой) — уус-уран
айымн­ ьыга ойууланар киґи. Литературнай дьоруой сµрµн, ойо­
±ос, би­ґирэбиллээх, омсолоох, муммут, идеальнай диэннэр-
гэ араар­ ыллаллар. Сµрµн дьоруой айымньы міккµірµн тута
сылдьар, оттон ойо±ос дьоруой міккµіргэ хайа эмит іттµнэн
киир­ эр, киллэґик суолталаах буолар. Биґирэбиллээх дьо­руой
олох µтµі, кэрэ, киґилии іттµгэр тардыґар сырдык уобарас,
онтон омсолоох дьоруой олох тµктэри, хараІа ірµттэрин кіс­
тµµлэрин кэрэґилиир. Литературнай тиип — бµтµн кілµінэ дьон,
соц­ иальнай араІа бэлиэ ірµттэрин тµмэр уобарас.

Уус-уран уобарас литературнай дьоруой ійдібµлµгэр си-
ноним суолталаах. Ол эрээри уус-уран уобарас хайаатар да
киґини эрэ ойуулаабат, айыл±а кістµµлэрин, тыынар тыын­
наахтары тус суолталаан айымньыга киллэрии эмиэ уус-уран
уобарас буолар. Холобур: µгэ персонажтара, Јлµінэ эбэ, Муус­
таах муора уобарастара.

Айымньы композицията — айымньы чаастарын аттарыы,
ойуул­ анар быґыы-майгы тутула, а. э. сюжет сааґыланыыта.
Айым­ньы тутула — уобараґы арыйыы биир сµрµн ньымата.
Айымн­ ьы тутула ойууланар быґыы-майгы тірµіттэниитинэн,
сайдыытынан, чыпчаалынан, сіллµµтµнэн таІыллар.

Истиил — айымньы оло±у кірдірір, сиґилиир, ойуулуур-
дьµґµннµµр, айар ньымаларын, тылын-іґµн уратыта.

АЙЫМНЬЫ КЈРҐҤЭ (ЖАНРА)

Тылынан уус-уран айыы µгµс майгылаґар ірµттэринэн наар­
данан µс сµрµн кірµІІэ араарыллаллар: эпос, лиирикэ, ды-
раама.

Эпос — олох кістµµлэрин, быґылааннарын уус-уран сиґи­
лээґинэн дьон-сэргэ (киґи) ійµн-санаатын, сиэрин-майгытын
кірдірір тэнийбит сюжеттаах, µксµгэр кэпсээн куорматынан
суруллубут айымньы. Эпос сµрµн кірµІнэринэн арамаан, сэ-
ґэн, кэпсээн буолаллар.

250