Page 3 - Саха тыла 9 кылаас

ТЫЛ — ОМУК БИИР
УРАТЫ БЭЛИЭТЭ

«САХА ӨРӨСПҮҮБҮЛҮКЭТИН
ТЫЛЛАРЫН ТУҺУНАН»

САХА ӨРӨСПҮҮБҮЛҮКЭТИН СОКУОНА

1922 сыллаахха Арассыыйа Сэбиэттии Сойуус буола улары-
тыллыбыта. Онон сибээстээн, урукку Арассыыйаҕа олорбут омук-
тар дьаһанан олорор сирдэриттэн, дьоннорун ахсааныттан, кул-
туураларын уонна тылларын уратытыттан тутулуктанан сойуустуу,
аптаныамыйалыы, уобаластыы уонна уокуруктуу тутуллаах бэйэ-
лэрин дьаһанар анал туругу ылыммыттара. Ол Сойуус «Төрүт со-
куонунан» бигэргэтиллибитэ.

Омук наассыйалыы бэлиэтэ түөрт суолунан быһаарыллар: оло-
рор сиринэн, култууратынан, тылынан уонна бэйэтин дьаһанан-
тэринэн олоруутунан. Омуктарга ити бырааптарын сэбиэт былаа-
һа биэрбитэ. Итини барытын сайыннарар, олохтуур сорук турбу-
та. Ити соругу толороору ХХ үйэ 20—30-с сылларыттан саҕалаан
«тыл тутуута» диэн өйдөбүл киирбитэ. Онон сибээстээн, Саха
Өрөспүүбүлүкэтин Киин Ситэриилээх Кэмитиэтэ 1922 сыл атыр-
дьах ыйын 12 күнүгэр «Саха оҕолорун төрөөбүт тылларынан үөрэ-
тиини уонна саха тылын бары үөрэх тэрилтэлэригэр үөрэх бири-
димиэтин быһыытынан киллэрэр туһунан» диэн ыйаах таһаарбы-
та. Бүтүн Сойуус үрдүнэн тыл тутуутугар улахан суолта бэриллэн,
омуктар төрөөбүт тылларынан үөрэҕи тэниппиттэрэ, дьыала-куо-
лу, бэчээт, билим, уус-уран литэрэтиирэ тыла күүскэ сайдыбыта.
Ити барыта «Төрүт сокуонунан» уонна «Тыл туһунан сокуонунан»
бигэргэтиллибитэ. Ол эрээри сокуон сокуонунан, олох чахчыта
тыл туттуллуутугар уонна сайдыытыгар бэйэтэ кытаанах ирдэ-
биллээх. Ол курдук, Аан дойдуга баар тыллар туттуллар кыахта-
ра тэҥэ суох. Ол — судаарыстыба Аан дойдуга билиниллиитит-
тэн, омук саҥарар дьонун ахсааныттан, тыл тарҕаныытыттан, тыл
туттуллар эйгэтэ киэҥиттэн, сайдыытыттан, о.д.а. өрүттэриттэн
тутулуктаах. Билигин Аан дойдуга ХНТ-гэр алта эрэ тыл (ааҥгы-
лыйа, ньиэмэс, нуучча, ыспааньыйа, итээлийэ уонна быраансыйа)
сүрүн кэпсэтэр тылынан билиниллэр. Ол эрээри сүрүн докумуон
ханнык тылларынан оҥоһуллара тэрээһин саҕана быһаарыллар.

3