Page 4 - Литература 6 кылаас 1 чааhа
P. 4
дэппит дьоммутун, суруйааччыларбытын кытта эн-мин диэн
алтыһар, кинилэр өркөн өйдөрүн, мындырдарын, сүрэхтэ-
рин этиитинэн, сылааһынан угуттаммыт үтүө тылларын иҥэ-
ринэр, кинилэр курдук олоҕу, киһини таптыыр, дьоһуннаах
суолга үктэнэр ураты тоҕоостоох кэми аһаран кэбиһиэххит.
Ааҕыы өйгүтүн-санааҕытын сайыннаран, олох араас үтүө-
түн-мөкүтүн, уустугун, моһолун кыайыыга, сөптөөх, киһилии
суолу тутуһуу мындырдарын баһылыырга, олоххутугар, бэйэ-
ҕит да билбэккитинэн кэскиллээх, кэрэ, киһилии суолу ту-
туһуу сырдык тыынын иҥэриэ, олоххо сиэрдээх киһи эрэ
ситиһиилээх буолар. Ол буолар — уус-уран литература ап-
таах күүһэ.
Уус-уран литература киһини сайыннарар, дириҥ далай
өйдүүр, уйан, нарын уйулҕалыыр суолтатын өйдөөн, төрөөбүт
литератураҕыт үтүө айымньыларын кэрэ эйгэтигэр дьоллоох-
соргулаах айаҥҥа турунуҥ. Өйүнэн өлбөт өркөн өйдөөхтөр-
бүт, уран уус тыллаахтарбыт үтүө айыыларын дьаныһан ааҕыҥ,
ырытыһыҥ, кинилэри кытта атах тэпсэн олорон, толкуй, өй-
санаа үллэстиҥ, бэйэҕит тус олоххут ис киэлитигэр киллэриҥ.
Санаан, толкуйдаан да көрүҥ, А. Е. Кулаковскай—Өксөкүлээх
Өлөксөй, П. А. Cлепцов—Ойуунускай айымньыларын аахпыт,
ырыппыт саха, кинилэр айымньыларын аахпатах киһитээҕэр
быдан дириҥник толкуйдуур, төрөөбүт норуотун кэскилин
туһунан олохтоох санаалаах буолара чуолкай. Бу санааны
эһиги туох дии саныыгыт?
Кинилэри — Өксөкүлээҕи, Алампаны, Ойуунускайы, Амма
Аччыгыйын, Күннүк Уурастыырабы, о.д.а. — кытта кэпсэтиҥ,
санаа үллэстиҥ диэн этии төһө сөптөөҕүй, кырдьык кинилэ-
ри кытта кэпсэтиигэ киирэр кыахтаахпыт дуо? Ырытан кө-
рүөххэ эрэ.
Оскуолаҕа тыл уйулҕатыгар, ис номоҕор киириигэ дьулу-
һуу кыайтарбат. Тыл уйулҕатыгар, ис номоҕор киирии диэ-
ни хайдах өйдүүбүтүй? Тыл тыына (уйулҕата) диэн тугуй?
Тыл утары суолтата, холобура «турар» диэн тылы ылан көр-
дөхпүтүнэ өйдөнөр. Олорбот эбэтэр сүүрэн иһэр буолбатах,
икки атаҕар турар диэн буоллаҕа дии. Ханнык баҕарар тыл
уус-уран айымньы тиэксигэр киирэн, атын тыллары кытта
ситимнэһэн, уус-уран уобарас ис туругун, майгытын-сиги-
литин ойуулуур, кэрэһилиир эгэлгэ хос суолталаныан сөп.
Ылан көрүөҕүҥ «турар» диэн тылбытын. Ону кэтээн көрүҥ
эрэ: «Ыал түптэтин буруота тунааран киирэн турар»; «соһу-
4
