Page 164 - Литература 6 кылаас 2 чааhа
P. 164
ЛИТЕРАТУРА ТӨРҮТ ӨЙДӨБҮЛЛЭРИН
КЫЛГАС ТЫЛДЬЫТА
Аллегория — уобарастаан, ханалытан-кубулутан хо-
һуйар уус-уран ньыма. Ордук хото үгэҕэ туттуллар.
Герой — уус-уран айымньыга ойууланар, кэпсэнэр,
көрдөрүллэр киһи.
Инверсия — этии үгэс буолбут тутулун кэһии, улары-
тыы. Бу ньыма хоһооҥҥо үгүстүк туттуллар.
Холобур: Таптаа бу сир оҕото,
Таптаа сири, халлааны!
(С. Данилов. «Таптаа».)
Саха тылыгар кэпсиирэ, үгэс курдук, этии бүтэһигэр
турар. Бу хоһооҥҥо Семён Данилов этэр тыл күүһүн ди-
риҥэтэр, күүһүрдэр сыалтан, кэпсиирэтин бастатар.
Композиция — айымньы чаастарын аттаран харда-
рыта ситимнээн, буолар быһыыны-майгыны сүүмэрдээн
бэрээдэктээһин композиция диэн ааттанар, а.э. сюжет
бэрээдэктэниитэ, сааһыланыыта, айымньы тутула. Айым-
ньы тутулун, сүрүннээн, маннык кэрчиктэргэ араарыахха
сөп. Ону Суорун Омоллоон «Чүөчээски» кэпсээнин холо-
буругар көрүөҕүҥ.
Айымньы төрүөтэ (завязка) — мөккүөр саҕаланыыта.
Чүөчээски түүн аҕата холкуос кулунун уоран өлөрө тура-
рын көрөр.
Айымньы сайдыыта (развитие сюжета) — мөккүөр тэ-
нийэн, күүһүрэн иһиитэ. Чүөчээски араас быһылааҥҥа
түбэһэр, дьиэтиттэн күрүүр.
Айымньы тыҥааһына (кульминация) — мөккүөр сы-
тыырхайыыта, чыпчаала. Уоруйахтар Чүөчээскини субу
ытаары кыҥаан сытар түгэннэрэ.
Сөллүүтэ (развязка) — мөккүөр быһаарыллыыта. Чүө-
чээски быыһаныыта.
Түмүк — айымньыга көрдөрүллэр быһылааннар, мөк-
күөр тугунан түмүктэнэрэ. Кэпсээҥҥэ кырдьык өрөгөй-
дүүр, уоруйахтар тутуллаллар.
Кэпсээн — эпическэй айымньы кыра көрүҥэ, дьоруой
олоҕун биир эмит быстах түгэнэ ойуччу ылан көрдөрүл-
164
