Page 244 - Литература 10 кылаас 2 чааhа
P. 244
Хоґоон — киґи ис туругун, уйул±атын ураты кµµстээх хам-
сааґынын: долгуйуутун, айманыытын, µірµµтµн, о.д.а. биэрэр
тэттик айымньы.
Ода — ірігійдііх, уруйдуур-айхаллыыр айымньы.
Баллада — сюжеттаах, ханнык эмит дьиІ олох кістµµтµгэр
сыґыаннаах, киґи уйул±атын эІсилгэнинэн суруллубут айым-
ньы.
Лиирикэ±э іссі хас да жанр бэлиэлэрин тµмэр лиирэ-эпи-
чес кэй бэйиэмэ, дыраама лиирикэтэ киирсэллэр. Кинилэр
хоґоон куорматынан суруллаллар, ол эрээри быґылаан тиґик-
тээх, ірі кµµрсµµлээх, дириІ міккµірдээх буолаллар.
Лиирэ-эпическэй бэйиэмэ тэнийбит сюжеттаах, сµдµ уоба-
растардаах, хас эмэ кілµінэ дьон оло±ун кірдірµін сіп.
Дыраама лиирикэтэ дыраама кірµІүн быґыытынан сµрµн
уратытынан — дьоруойдар кэпсэтиилэрин тиґигинэн айыллар.
УУС-УРАН НЬЫМА
Уус-уран ньыма — литература түөрүйэтин биир тірµт ій-
дібµлэ. Бастатан туран, уус-уран ньыма диэнинэн ускуустуба
оло±у ойуулуур-дьµґµннµµр сµрµн кірµІнэрин (хайысхаларын)
ааттанар. Холобура, аан дойду литературатыгар реализм, ро-
мантизм, классицизм, сентиментализм айар уус-уран ньыма
сµрµн кірµІнэрин быґыытынан биллэллэр.
Романтизм ньыматынан суруллубут уус-уран айымньы
кµµрээннээх сюжеттаах, сытыы ис хоґоонноох, киґи аймах улуу
міккµірдэрин тµстµµр, быґаарарга холонор сырдык идиэйэлээх
буолар. Романтическай айымньыларга хорсун, іркін ійдііх,
со±отох охсуґааччы уобараґа хоґуйуллар. Романтизм айымньы-
тын ча±ылхай холобурунан саха литературатыгар П. А. Ойуунус-
кай «Кыґыл Ойуун» олоІхо-тойуга буолар.
Реализм киґи, дьон уонна олох уустук ситимин, міккµірдэ-
рин дьиІ олох эйгэтигэр киллэрэн кірдірір, ойуулуур. Реа-
лизм кірµІнэрэ: сырдатар, критическэй, социалистическай.
Сырдатар реализм сыала — дьон ійµн-санаатын µтµі±э-
сырдыкка тµмµµ. Уобарастара: эІкилэ суох ча±ылхай киґи
(«Кырасыабай кыыс»), киґи аатыттан ааспыт дьµґµн («Кэччэгэй
баай»).
Критическэй реализм киґи (дьон) дьыл±ата эйгэ, олох уус-
тук, омсолоох дьайыыларыттан сатарыйыытын, алдьаныытын
ойуулуур («Олох оонньуура», «Манчаары»).
Социалистическай реализм сыала — социализм идиэ йэ-
лэригэр, идеалларыгар дьон ійµн-санаатын тардыы, тµмµµ.
244
