Page 242 - Литература 10 кылаас 2 чааhа
P. 242
сыаллаах-соруктаах, тугу этээри, ханнык ійгі-санаа±а, міккµір-
гэ дьон-сэргэ санаатын тµмээри турунан суруйбута айым ньы
сµрµн санаата буолар. «Ойуун тµµлµгэр» айымньы сµрµн санаа-
та — норуот тыыннаах хаалар, дьон тэІинэн сайдар, киґи-хара
буолар суолун кірдііґµн уонна ону тобуларга дьулуґуу.
Айымньы сюжета — быґыы-майгы, быґылаан тиґиликтэрэ.
Айымньыга олох ханнык ірµттэрэ ордук чорботон сиґилэнэл-
лэриттэн тутулуктанан сюжет араастарын араараллар: истори-
ческай, романтическай, олох-дьаґах, мµччµргэннээх, детектив-
нэй уо.д.а.
Айымньы дьоруойа (литературнай дьоруой) — уус-уран
айым ньыга ойууланар киґи. Литературнай дьоруой сµрµн, ойо-
±ос, би ґирэбиллээх, омсолоох, муммут, идеальнай диэннэр-
гэ араа рыллаллар. Сµрµн дьоруой айымньы міккµірµн тута
сылдьар, оттон ойо±ос дьоруой міккµіргэ хайа эмит іттµнэн
кии рэр, киллэґик суолталаах буолар. Биґирэбиллээх дьо руой
олох µтµі, кэрэ, киґилии іттµгэр тардыґар сырдык уобарас,
онтон омсолоох дьоруой олох тµктэри, хараІа ірµттэрин кіс-
тµµлэрин кэрэґилиир. Литературнай тиип — бµтµн кілµінэ дьон,
со циальнай араІа бэлиэ ірµттэрин тµмэр уобарас.
Уус-уран уобарас литературнай дьоруой ійдібµлµгэр си-
ноним суолталаах. Ол эрээри уус-уран уобарас хайаатар да
киґини эрэ ойуулаабат, айыл±а кістµµлэрин, тыынар тыын-
наахтары тус суолталаан айымньыга киллэрии эмиэ уус-уран
уобарас буолар. Холобур: µгэ персонажтара, Јлµінэ эбэ, Муус-
таах муора уобарастара.
Айымньы композицията — айымньы чаастарын аттарыы,
ойуу ланар быґыы-майгы тутула, а. э. сюжет сааґыланыыта.
Айым ньы тутула — уобараґы арыйыы биир сµрµн ньымата.
Айым ньы тутула ойууланар быґыы-майгы тірµіттэниитинэн,
сайдыытынан, чыпчаалынан, сіллµµтµнэн таІыллар.
Истиил — айымньы оло±у кірдірір, сиґилиир, ойуулуур-
дьµґµннµµр, айар ньымаларын, тылын-іґµн уратыта.
АЙЫМНЬЫ КЈРҐҤЭ (ЖАНРА)
Тылынан уус-уран айыы µгµс майгылаґар ірµттэринэн наар-
данан µс сµрµн кірµІІэ араарыллаллар: эпос, лиирикэ, ды-
раама.
Эпос — олох кістµµлэрин, быґылааннарын уус-уран сиґи-
лээґинэн дьон-сэргэ (киґи) ійµн-санаатын, сиэрин-майгытын
кірдірір тэнийбит сюжеттаах, µксµгэр кэпсээн куорматынан
242
