Page 215 - Литература 10 кылаас 1 чааhа

Күндү доҕоттор, А. И. Софронов‑Алампа «Олох оонньуура» уонна
«Дьадаҥы Дьаакып» диэн олох бөлөсүөпүйэтин сиһилиир дыраама­
ларын аахтыгыт. Айымньылар олох сүнньүн тутар сэһэннэрин, бөлө­
сүөпүйэлэрин дириҥ санааларын, көрүүлэрин билсистигит. «Олох
оонньуурун» 9 кылааска сиһилии ырыппыккыт. Билигин хат лаппыйан
аахтыгыт, сонун санаалар, көрүүлэр үөскээбит буолуохтаахтар. Ди-
риҥ сэһэннээх, олох мындырын кэрэһилиир айымньылар хас аахтах
аайы саҥаттан саҥа санаалары арыйар, киһи толкуйун дириҥэтэр
уратылаахтар. Онон айымньылары ырытыы эһиэхэ, улааппыт дьоҥҥо,
киһи олоҕун суолтатын, дьоллоох олоххо тардыстыы суолл­ арын
ырытыһар, кэнэҕэскини, кэлэр кэми тускуланар кэмҥитигэр улахан
көмөлөөх, туһалаах буолуо. Олох олоруу күүһэ, сырдыга киһиттэн
бэйэтиттэн тутулуктааҕын, киһи ис туруга, майгыта-сигилитэ, дьа­
йыылара — барыта кини сарсыҥҥытын оҥорорун токкоолооҥ. Бу
икки дырааманы тэҥнээн, түмэн ырытыыны ыытаргытыгар маннык
суолу тутуһуоххутун сөп.

Тылбытын байытабыт

Тылдьыттары туһанан, дьоҥҥутуттан ыйытылаһан тыллар, этии­
лэр суолталарын, ис номохторун быһаарыҥ:

— сөрүө, дьааһык киэһэ, суха, кылы кырбаабыт курдук, дайыым­
па, ородобуой;

— күлүктээх киһи, алтан болууска, ньирэй оҕо, үссэнэр, үүсээ­
ҥи, көрүнньүк, ньулуун, дьууктанар, хаарыан;

— дүлүҥ, болтуо, кэмчиэрийбэккэ, остуруок, көбдьүөрүйэр,
дьүөг­ элэспит, айыы саҥнаах;

— тыала суохха мас хамсаабат, киґи тыла иІмит киґитэ киґи
буолбат, муІ маґы кэрийбэт, киһини кэрийэр.

Тыыннаах тыл

y Дьэкиим, Дьаакып уонна Уйбаан, Мэхээлэ олох суолтатын
туһунан өйдөбүллэрин тэҥнии тутан ырытан өйтөн суруйуута
оҥоруҥ. Үлэҕитигэр уобарастар бу тылларын болҕойуҥ: «Баа­
йым буол­лар, бу курдук ыкса тµµІІэ диэри µлэлээн муІ­нана
турар этиэм. Дьаґайан, міІін кэбиґэ-кэбиґэ, сытыам эбэтэр
талбыт сирбэр сылдьыам этэ… Байар наадатыгар киґи тугу
ба±арар оІоруон сіп»; «Биґиги ба±ас бµгµн эрэ испит тото-
ругар µірµіхпµтµн сіп»; «Бу дойдуга µіскээбит киґи туохх­ а да
хара±а туолбат»; «Баай киґини іліртін быыґыыра биллибэт»;
«Бии, этэргэ дылы, үөрэх тахсан, киһи бэйэтин аһыырын бэ­
йэтэ үлэлээн булар үйэтэ кэллэҕинэ, арай оччоҕо баттабыл

215