Page 5 - Саха тыла 8 кылаас

ла. Үүнэр ыччат билиини-көрүүнү төрөөбүт тылынан ылынар, сахалыы
өйгө-санааҕа иитиллэр кыахтанна.

Онон ийэ тылбыт тупсар тускуланна, киэҥ кэскиллэннэ.

САХА ТЫЛЫН ҮӨРЭТИИ

Саха омук, урууларыттан эрдэ тэйбит буолан, тыла элбэх ура-
тылаах, түҥ былыргы төрдүн-ууһун кэрэһилиир эҥин дьикти бэ-
лиэлээх. Ол иһин үгүс үөрэхтээх дьон саха тылын бэрт өрдөөҥ-
ҥүттэн интэриэһиргээн, кэрэхсээн чинчийбиттэрэ биллэр.

1851 сыллаахха акадьыамык О. Н. Бётлингк «Сахалар тылла-
рын туһунан» диэн сүдү үлэтэ бэчээттэнэн тахсыбыта. Бу үлэ
саха тылын үөрэтии төрүтэ, кылаассыкалыы кырамаатыката диэн
сыаналанар. Ити кэмтэн саҕалаан саха тылын баайын, дорҕоо-
нун састаабын, уларыйар халыыбын, сахалыы тыл ситимин уонна
этии тутулун бэрт элбэх учуонай дириҥник, сиһилии үөрэттэ.

Саха тылын үөрэтиигэ нуучча учуонайдара: В. В. Радлов,
Э. К. Пекарскай, Е. И. Убрятова улахан кылааты киллэрбиттэрэ.
Онтон салгыы саха бастакы үөрэхтээхтэрэ: С. А. Новгородов,
А. Е. Кулаковскай, П. А. Ойуунускай, Г. В. Баишев—Алтан Сарын,
А. А. Иванов—Кμндэ саха тыла сайдарын туһугар күүскэ турунан
үлэлээбиттэрэ. Кэнники кэмҥэ Л. Н. Харитонов, Н. С. Григорьев,
Н. Д. Дьячковскай, Н. К. Антонов, Е. И. Коркина, Н. Е. Петров,
П. А. Слепцов, М. С. Воронкин, С. А. Иванов, И. Е. Алексеев уо.д.а.
тыл бөдөҥ үөрэхтээхтэрэ таҕыстылар.

Балтараа сүүсчэ сыл устата үтүмэн ахсааннаах үлэ бэчээт-
тэннэ. Ол иһигэр акадьыамык Э. К. Пекарскай үс туомнаах сүүнэ
улахан тылдьыта, бэрэпиэссэр Л. Н. Харитонов туохтуурга анал-
лаах кинигэлэрэ, бэрэпиэссэр Е. И. Убрятова «Саха тылын сиин-
тэксиһин чинчийиилэрэ», бэрэпиэссэр Н. Д. Дьячковскай «Саха
тылын дорҕоонун тутула» диэн икки чаастаах манагыраапыйата,
акадьыамык П. А. Слепцов «Саха литературнай тыла» диэн икки
кинигэлээх үлэтэ киэҥник биллэллэр. Ону сэргэ лиэксикэни
(тиэрмини, түөлбэ тылын, сир ааттарын, сомоҕо домоҕу), морпо-
луогуйаны, сиинтэксиһи чинчийэр үлэлэр уонна араас аналлаах
элбэх тылдьыт бэчээттэннэ.

Билигин саха тылын үөрэҕэ улаханнык сайынна, кыаҕыр-
да, түүр тылын үөрэҕин биир биллэр-көстөр салаата буолла. Бу
үөрэх сүрүн күүһэ Саха Өрөспүүбүлүкэтинээҕи Гуманьытаарынай
чинчийии үнүстүүтүгэр, Саха судаарыстыбалыы үнүбэрсиэтигэр
түмүлүннэ. Манна элбэх дуоктар, хандьыдаат үлэлиир.

5