Page 122 - Саха тыла 9 кылаас

IV. СУРУК БЭЛИЭТИН ТУТТУУ УРАТЫ ТҮБЭЛТЭЛЭРЭ

1. Тириэ

38. Этии тутаах чилиэннэрэ иккиэн төрүт түһүккэ турар биир
саҥа чааһынан бэриллэр буоллахтарына, икки ардыларыгар тириэ
турар.

Биһиги ийэ тылбыт — киэҥ, дириҥ, муударай ис хоһоонноох,
хомоҕой-ньымсаҕай, имигэс пуормалаах, бэрт баай, дэлэй элбэх өҥ-
нөөх, кырааскалаах, сүрэҕи өрүкүтэр, дууһаны долгутар, өйү үлүһү-
тэр күүстээх-кыахтаах, имэҥнээх-илбистээх, кэрэ-дьикти тыл!
Тиихэн Ситиикин — промкэмбинээт ууһа. Үлэлиир — аһыыр, үлэ-
лээбэт — аһаабат. Биэс төгүл биэс — сүүрбэ биэс.

Х о с б ы һ а а р ы ы.
1. Маннык этии кэпсиирэтэ көмө тыллаах буоллаҕына, иннигэр
тириэ турбат.
Ол киһи били Даадар чаччыына уола Чохоон Сэмэн эбит. Киэҥ-
холку буолуу ханнык да киһиэхэ саамай үчүгэй майгы буолар. Эллэй
диэн Эллэй. Кыыл аата кыыл, киһи аата киһи.
2. Аҥаардас ыйар солбуйар аатынан бэриллэр туһаан кэпсиирэттэн
тириэнэн арахсар. Ити тутаах чилиэннэри да, этии ис хоһоонун да
чуолкайдыырга көмөлөөх.
Бу — саас ахсын хампа күөҕүнэн суугунуур алар тыа. Ол —
Ноороп дьиэтэ көстөр.
3. Этэр санааны тоһоҕолоон бэлиэтиир ис хоһоонноох тутаах
чилиэннэр этиигэ бэйэ-бэйэлэриттэн тириэнэн арахсаллар. Онуоха
этии төттөрү бэрээдэктээх (инбиэрсийэ) буолар.
Аан дойдуга туохтан да үчүгэй — эйэ, туохтан да куһаҕан —
иҥсэ. Дэриэбинэҕэ кэлбит киһини аан бастакынан көрсөөччүлэр —
ыттар. Аарыма тайахха саатын эспит ааттаах булчут — кини.
39. Этиигэ тылы хатылаамаары көтүтүү оннугар тириэ турар.
Маайа икки кыыһа иккиэн үөрэнэллэр: кырата — манна, ула-
хана — куоракка. Үгэс быһыытынан бастаан дакылаат буолбута.
Онтон — кэнсиэр.
Х о с б ы һ а а р ы ы.
Этии тэнийбэтэх тутаах чилиэннэрин икки ардыгар тириэ турар.
Көрдөр — хараҕым, көтүрдэр — тииһим. Мөккүөр да — мөһөөх,
тыл да — тыһыынча. Куобах — ойуурунан, киһи — дьонунан.
40. Миэстэ, кэм, ахсаан кээмэйин көрдөрөр тыллар икки арды-
ларыгар тириэ турар.
Москва — Дьокуускай тыраассатыгар үгүс сөмөлүөт көтөр.
ХVII—ХIХ үйэлэргэ нуучча литэрэтиирэтин сайдыыта улахан-
нык күүһүрбүтэ. 100–200 сылынан туох буолуоҕун ким да билбэт.

122