Page 10 - Саха тыла 9 кылаас

3 §. Морполуогуйа

Саҥа чаастара

14. I. Саҥа чаастарын маннык бэрээдэгинэн суруйуҥ: уларыйар,
уларыйбат, көмө саҥа чаастара; этии чилиэнэ буолар, этии-
гэ чилиэн буолбат саҥа чаастара (ол иһигэр, этиигэ букатын
чилиэн буолбат уонна эбиллэр тылларыныын холбоһон этии
чилиэнэ буолааччылары араарыҥ).
II. Саҥа чаастара ханнык чилиэн буолалларын сиһилээ. Этии-
гэ букатын чилиэн буолбат саҥа чаастара этиигэ туох оруол-
лаахтарын быһаарыҥ. Этиигэ эбиллэр тылларын кытта биир-
гэ чилиэн буолааччылар тылга туох оруоллаахтарый?

15. Этии чилиэннэринэн арааран, анал бэлиэнэн көрдөрүҥ. Тыллар
ханнык саҥа чааһа буолалларын быһаарыҥ. Толоруу холобура: Са-
йыҥҥы (даҕааһын аат) күн (аат тыл) саҕахха (аат тыл) саһан (сы-
һыат туохтуур), сири-дойдуну (аат тыл) түлэй (даҕааһын аат) түүн
(аат тыл) оргууй (сыһыат) саба (сыһыат туохтуур) бүрүйбүтэ (туох-
туур). (ДМ)

Үрэхпитигэр киирэн иһэн саҥа түспүт хаарга үс тайах кэлэн аас-
пытыгар түбэһэн ыттарбыт, ыстана турбут суолларын көрдүбүт. Тох-
туу-тохтуу кулгаахпыт чуҥкунуор диэри иһиллии сатаан кэбистибит да,
ыт саҥата иһиллибэтэ. Арааһа, тайахтар илин диэки тохтоло суох ааһа
турбуттар быһыылаах. Ол иһэн бөлүүн биир тайах уу баһар сирбитинэн
кэлэн, үрэхпитин туораан ааспыт суолун көрөн, кыһыйыы бөҕө буол-
лубут. Тайахтар ити курдук дьиэбит таһыгар сырытталлар да, Байанай
биэрбэтэҕинэ, биэрбэт буолар эбит.

(Данил Макеев)

16. Аат тыл олоҕо төрүт — үөскээбит, судургу — уустук, уоп-
сай — анал, чопчу — тэгили суолталаах, көннөрү — тардыы-
лаах буолар. Аат тыл ханнык түөрт халыыбынан уларыйа-
рын ааттааҥ. Хас биирдиилэрин утумньутун (парадигматын)
тэтэрээккитигэр кичэйэн суруйуҥ.

17. Инники эрчиллиигэ баар аат тыллары саҥа чааһынан ыры-
тыҥ. Ырытыы холобура: үрэхпитигэр — аат тыл, чопчу суол-
талаах, уопсай аат, төрүт олох, тардыылаах аат, элбэх биир-
дээҕэ, бастакы сирэй, сыһыарыы түһүк.

10