Page 19 - Саха тыла 9 кылаас

ТИЭКИС ӨЙДӨБҮЛЭ, БЭЛИЭТЭ, ТИЭМЭТЭ,
СҮРҮН САНААТА, ТУТУЛА. ИСТИИЛ ТИЭКИҺИН АРААҺА

Тиэкис диэн — тиэрмин. Кыра кэпсээн даҕаны, улахан ара-
маан даҕаны (ол аата айымньы), кумааҕыга суруйар эбэтэр саҥа-
рар саҥа даҕаны барыта тиэкис диэн уопсай өйдөбүлгэ киирэр.

Тиэкис маннык сүрүн бэлиэлээх:
1) биир тиэмэлээх, ону ситэри сырдатар ис хоһоонноох;
2) ааптар бу тиэмэҕэ сыһыанын көрдөрөр сүрүн санаалаах;
3) тиэмэтин эбэтэр сүрүн санаатын бэлиэтиир ааттаах;
4) тиэмэ ис хоһоонун, ааптар сүрүн санаатын саас-сааһынан
арыйан иһэр тутуллаах;
5) бэйэ-бэйэтин кытта араас ньыманан ситимнэһэр этиилээх.

Хайа да тиэкис (суруйуу даҕаны, кэпсээһин даҕаны) хаһан баҕарар
тиэмэ ис хоһоонун арыйар аналлаах. Онон туох ханнык иннинэ тиэмэ
аатын болҕойон көрөр наада. Холобур, «Сайын» уонна «Сайыҥҥы сын-
ньалаҥ» диэн ааттаах тиэкис ис хоһооно биир буолбата чуолкай.

Ааптар үлэтэ тиэмэни төһө үчүгэйдик арыйбытынан сыаналанар.
Оттон тиэмэни ситэри арыйарга билии, толкуй, сатабыл наада. Онно
киһи бэйэтин билиитин саппааһа татым буолуон сөп, ол иһин араас
кинигэни ааҕаллар, литэрэтиирэни туһаналлар, элбэх матырыйаалы хо-
муйаллар, мунньаллар, өр кэмҥэ толкуйдаан «буһараллар». Ол курдук
улахан айымньыны хас эмэ сыл суруйаллар.

Киһи тиэкиһи мээнэ оҥорбот, тугу эрэ этэр баҕалаах, туох эрэ са-
наалаах буолар. Ааптар ону эрдэттэн билэр, чуолкай быһаарбыт буол-
лаҕына, тыла-өһө, туттар этиитэ онтон тахсар, тиэкис биир хайысханан
барар. Биир тиэмэлээх хас да тиэкис олох атын-атын сүрүн санаа-
лаах буолуон сөп.

Сорох тиэкис сүрүн санаата аатыттан биллэр: «Көбүөхтүүрүн аанньа
күөх киһиргэс», «Куобах үөрүүтэ». Сорох тиэкискэ ааптар сүрүн санаа-
тын көрдөрөр этии баар буолар. Холобур, «Күөскүн эрдэттэн өрүнүмэ
диэн итини этэн эрдэхтэрэ». Оттон үгүс тиэкис сүрүн санаатын ис хо-
һоонуттан, тылыттан-өһүттэн ааҕааччы бэйэтэ таһааран өйдүүр. Ол иһин
сорох суруйууну эбэтэр айымньыны — араастык сыаналыыллар.

35. Бэриллибит кэрчиги этиилэргэ арааран устуҥ, сорудахтары толо-
руҥ.

Хоту дойдуга саас кэллэ харалдьык таҕыста онно маҥнайгы ньур-
гуһун үүннэ түүн тоҥорор чалбахтар лыҥкынас муус буолаллар оттон
ньургуһун тыыннаах түүн хоҥкуйар күнүс чэлгийэр, тыллар туох баар

19