Page 10 - Литература 6 кылаас 1 чааhа

лоон, Манчаары, о.д.а. дьиҥнээх баар буола, олоро сыл-
дьыбыт дьон буолаллара историческай докумуоннартан
(XVII үйэттэн ыла) биллэр. Дьон-сэргэ тугу ордук сөҕөн-
махтайан, биһирээн, сөбүлээн, хайҕаан эбэтэр сирэн, сө-
бүлээбэтин биллэрэн, кэпсээн, сэһэн, уос номоҕо оҥос-
тубута норуот сэһэнигэр, үһүйээннэргэ кубулуйбут. Хас
эмэ үйэ тухары ол сэһэннэр уларыйан-тэлэрийэн бүгүҥ-
ҥү күҥҥэ тиийэн кэлбиттэр.

Былыргы сэһэннэр сахалар төрүт өбүгэлэрин, аҕа-ийэ
ууһун төрүттээбит дьону, кинилэр олохторун, быһыыла-
рын-майгыларын, охсуһууларын уус-уран тыл көмөтүнэн
сэһэргииллэр. Ол курдук, суруга суох, тылынан айыл-
лыбыт сэһэннэр: «Омоҕой Баай, Эллэй Боотур», «Ды-
гын тойон», «Майаҕатта Бэрт Хара», о.д.а. былыргы үйэ-
лэрдээҕи дьон чаҕылхай уобарастарын хоһуйаллар. Ону
тэҥэ норуот бэркэ таптаан, батталы утарбыт, көҥүл туһу-
гар охсуспут чулуу дьонун: Ойулҕа, Манчаары, Наара
Суох, о.д.а. тустарынан сэһэннэри айбыт.

Фольклор үөрэҕэр норуот сэһэннэриттэн ураты жанр
быһыытынан номохтор (легендалар) киирэллэр. Ле-
генда — латыынныы тыл. Сүрүн уратытынан фантас-
тическай, мистическэй хайысхалаах ис хоһооно буолар.
Биһиги легенданы «номох» диэн ааттыыбыт. Норуокка
сир-халлаан үөскээһинин, айыылар, абааһылар, үөр буо-
луу, о.д.а. тустарынан номохтор биллэллэр. Былыргы
дьиҥ олоҕу кытта ситимнээх номохтор эмиэ бааллар.
Холобура, Бахсы Тойон, Болугур Айыытын туһунан но-
мохтор.

Эһиги бэйэҕит олорор сиргитигэр сыһыаннаах былыр-
былыргыттан кэпсээн, үһүйээн буолбут номохтор баал-
лара буолуо. Ону учууталгытыттан, төрөппүттэргититтэн
ыйыталаһан, сурунан ылыаххытын сөп. Оччоҕуна элбэҕи
билиэххит, төрөөбүт сиргитин саҥа, сонун хараххытынан
көрүөххүт.

Норуот тылынан уус-уран айымньытын кэпсиир, сэ-
һэргиир ис номохтоох айыылара суругунан литература
айымньыларыгар тирэх, төрүөт буолаллар. Биһиги лите-
ратурабытыгар оннук холобур элбэх.

10