Page 127 - Литература 7 кылаас 2 чааhа

тугу да оҥорботоҕуна, бу норуоттар ханнык дьылҕаланыахта-
ра өйдөнүллэр. Бэйэлэрин цивилизованнайдарынан ааҕынаач-
чылар, благодетеллэргэ, өссө гуманистарга холунааччылар
«айылҕа буорту буола илик кэнэн оҕолорун» аһыммыта буолан
ымманыйа-ымманыйа, чэпчэки сыаналаах кэмпиэти, сиитэс бы-
лааты, хармаан сиэркилэтин, онтон да атын солуута суоҕу бэ-
лэхтии-бэлэхтии, эһиил элбэх түүлээхтэ, балыкта, мамонт уҥуо-
ҕуна аҕалаар диэн «алҕаан» ыыталлар. Туттарбыт түүлээхтэрин
хардатыгар чэй, табах, арыгы, хаарты атыыланар, онтон сии-
тэс, солко, симэх оҕоруота сыҥаланар. Иннэ, сап, сүүтүк, сүгэ,
эрбии, атын наадалаах бытархай маллар баар буоллахтарына
даҕаны — бэрт көрдөһүүнэн-ааттаһыынан мүччү ыһыгыннарыл-
лаллар. Тиһэҕэр, биир эмэ буут бурдук, муунта саахар, туус...
Да-да, мин балары барытын харахпынан көрбүтүм — улуустан
киирээччилэр лааппыттан тугу атыылаһалларын интэриэһир-
гээн... Уобалас биир либеральнай буола сатыыр начальнига
хотугу омуктар олохторун «тупсарарга» реформалар бырайыак-
тарын оҥоро сылдьыбыт. Онно кини тоҥус, саха — удьуор бул-
чуттар, сир оҥоһуута, сүөһү иитиитэ кинилэр дьарыктара буол-
батах, балары кэлээччилэр баһылыахтара диир эбит. Бу тойон
узурпатор олохтоох аборигеннары үйэлэргэ олохсуйбут өҥ хо-
чолоруттан үрэх бастарыгар, сир уһуктарыгар үүрэргэ, кинилэр
оннуларыгар киин уобаластартан дьону көһөрөн аҕаларга этэр.
Сахалар, кырдьык, сир оҥоһуутун культуратын баһылыы илик-
тэрэ биллэр. Ол эрээри бу тоҥ кыраай айылҕатын бары ку-
булҕатын эттэринэн-хааннарынан кытта билэр олохтоохтор
бурдук, оҕуруот аһын үрдүк үүнүүлэрин ыларга түргэнник үөрэ-
ниэхтэрин сөп. Оттон сүөһү иитиитин баһылаабыттара саар-
баҕа суох. Уобаластааҕы статистика үлэбэр сыһыаннаах сорох
көрдөрүүлэрин кытта билсибитим. Былырыыҥҥы түмүгүнэн кы-
раайга саамай ситэтэ суох сведениенэн уон тыһыынча сылгы,
үс сүүс тыһыынча ынах, отут тыһыынча таба баар. Соҕуруу хайа
киин губернияҕа дууһа баһыгар иккилии сүөһү тиксэрий? Киһи
сөҕөрө, аан дойду саамай тымныы туочукатыгар, Верхоянскай
уокурукка, сэттэ тыһыынча сылгы, аҕыс тыһыынча ынах сүөһү
баар. Санаан көрүҥ, тоҕус ый кыһыннаах, биэс уон — алта уон
кыраадыс тымныылаах дойдуга ынах сүөһүнү үөскэтии уонна
иитии хайдахтаах уустугун уонна ыараханын. Бу сүөһү иитии-

127