Page 11 - Саха тыла 8 кылаас
P. 11
Саха тылыгар тыл ортотугар икки эрэ бүтэй дорҕоон хоһу-
лаһан уонна сэргэстэһэн туттуллар. Ол сокуон хаһан да кэһил-
либэт.
Ситимнээх саҥа
ТИЭКИС ИСТИИЛЭ
Тиэкис истиилэ киһи туох сыаллаах-соруктаах уонна ханнык
эйгэҕэ киирэн саҥарарыттан быһаччы тутулуктаах. Итиннэ оло±у-
ран тиэкиһи чинчийээччилэр тылга биэс туттулук истиили араа-
раллар: кэпсэтии, уус-уран, дьыала, билим уонна пубулуустука.
Өскө кэпсэтии истиилэ дьиэҕэ-уокка, күннээҕи үлэҕэ-хамнаска
бодоруһуу буолан, үксүгэр тылынан этиллэр. Онно холоотоххо,
атын истииллэр үксүгэр суругунан оҥоһуллар элбэх араас кө-
рүҥнээх тиэкистэр буолаллар (көр исхиэмэни).
Кэпсэтии истиилэ: сэлэһии, сэһэргэһии, эҕэрдэ, туойсуу, этиһии.
Уус-уран истиил: эссиэ, нэбиэллэ, хоһоон, кэпсээн, сэһэн, ара-
маан, мэтириэт, инсэнириэппэ.
Тиэкистэр араастара: Пубулуустука истиилэ: ыстатыйа, бэлиэ-
тээһин, эрэпэртээс, иһитиннэрии, сэмиэккэ, уочарка.
Дьыала истиилэ: олох кэпсээнэ, ыспыраапка, ыйаах, уураах, боро-
токуол, дэбиэринэс, биллэрии, сайабылыанньа, отчуот.
Билим истиилэ: эрэпэрээт, ыстатыйа, кэниспиэк, дакылаат, эрэ-
сиэнсийэ, сыанабыл, манагыраапыйа.
Туттулук истиили ураты гынар тыл сириэстибэлэрэ, а. э., чопчу эй-
гэҕэ туттуллар тыл-өс, маннык. Холобур, билимҥэ — билим тиэрмин-
нэрэ; дьыалаҕа — дьыала тиэрминнэрэ; пубулуустукаҕа — аан дойду
олоҕун-дьаһаҕын, үлэтин-хамнаһын сырдатар тыллар; уус-уран суру-
йууга — ойуулуур-сиһилиир тыл-өс бары араҥата. Кырамаатыка ха-
лыыптарыттан уонна араас этии көрүҥнэриттэн соро±ро чопчу истиил-
гэ хото туттуллар. Маны таһынан, туттулук истиилгэ анал көрүҥнээх
тиэкистэр баалларын үөһэ исхиэмэҕэ көрбүккүт. Аны сиһилиир ньы-
малар туттулук истиилгэ туттуллуулара эмиэ бэлиэ уратылаах. Холо-
бур, уус-уран тиэкискэ сиһилиир ньыма т³´³н³н туттуллар да, ойуулаа-
һын хото туттуллар. Пубулуустукаҕа баһылыыр ньыма — сэһэргээһин.
Билимҥэ ордук тойоннооһун көстөр. Дьыала тиэкиһигэр сэһэргээһин
уонна тойоннооһун хото көстүөхтэрин сөп. Оттон кэпсэтии тиэки´игэр
сиһилээһин ньыматын соччо туттубаттар. Үксүгэр дьиэ эргиннээҕи тыл-
өс уонна быһыта-орута этии туттуллар.
11
