Page 12 - Саха тыла 8 кылаас

10. Бэриллибит тиэкистэри үөһэ ыйыллыбыт бэлиэлэригэр олоҕу-
ран ханнык истииллээхтэрин быһаар.

1. Тымныы өссө сэтэрэн, хотоол, намтал сирдэргэ туман үллэҥнии
уһунна. Аҕыйах хаамыылаах сиргэ турар баараҕай тииттэр үрүҥ бо-
лоорхой күдэн иһигэр киирэн, сүтэ-сүтэ тунаарыҥныы көстөн кэлэллэр.
Салгын сырылас буола хойунна. Куобах, хабдьы суола-ииһэ хаалбыт ха-
лыҥ хаарга хатыҥнар, тииттэр маҥан көмнөх саҕынньахха сууламмы-
тынан батыллан тураллар. Сыгынньах иирэлэр, сэппэрээктэр тоҥмуттуу
токуруҥнаһаллар, «ыччуу-ычча!» диэн саҥа аллайыахха дылылар. (ЕН)

2. Биһиги сахабыт тыла — урут хаһан да билиҥҥи литэрэтиирэлии
тыллар таһымнарыгар тиийэ сылдьыбатах тыл. 30-с сылларга, Ойуу-
нускайдаах баалларына, литэрэтиирэлии тылы үүннэриини саҕалааһын
баара да, кэлин салҕаммакка тохтоон хаалбыта. Онтон 60-с сыллартан
оскуолаҕа нууччалыы үөрэтиини киллэриинэн төттөрү түһүү барбыта.
Саха тылын уопсастыба тыла буолар оруола эбии сарбыллан, кэхтии-
тэ күүһүрбүтэ. Ыччат төрөөбүт тылын быраҕан, нуучча тылыгар көһүүтэ
саҕаламмыта. 1989 сыллаахха оскуола саастаах саха оҕотун 26 быры-
һыана нууччалыы үөрэнэр этэ. Итинник оҕолор ахсааннара сылга 4-түү
бырыһыанынан эбиллэн испитэ. Төрөөбүт тылы ким да аанньа ахтыбат
быһыыта дириҥник олохсуйан барбыта. (АПС)

3. Тыл кырамаатыкалыы тутулун чинчийэр билим (наука) икки ула-
хан салаалаах: морполуогуйа уонна сиинтэксис. Морполуогуйа бэйэтэ
эмиэ икки салаалаах: тыл састааба уонна саҥа чаастара диэн. Онтон
сиинтэксис эмиэ тыл ситимэ уонна этии үөрэҕэ диэн салаалардаах.
Мантан да көстөрүнэн, морполуогуйа биирдиилээн тыл (слово) кыра-
маатыкалыы тутулун, оттон сиинтэксис этии тутулун, үгэс курдук, биир
тылтан хайаан да ордук биирдэмнэри (единицалары) — тыллар ситим-
нэһиилэрин үөрэтэр эбит. (СБТМ)

4. «Ийээ, эн кыра оҕо буола сылдьыбытыҥ дуо?» «Тыый, буолумуна.
Мин ийэм, эн эбэҥ, урут эмиэ кыра оҕо этэ ээ». «Оччоҕо эн ханнык
дьыссаакка сылдьыбыккыный?» «Суох, мин кырабар манна дьыссаат
суоҕа. Бэйи, эн тоҕо ону ыйыттыҥ?» «Баспытааталбыт Мария Васильев-
на эһиги төрөппүттэргит кыраларыгар эмиэ дьыссаат оҕолоро этилэрэ
диэбитэ». «Биһигини кырабытыгар ийэбит бырааппын кытта дьиэбити-
гэр хаалларан баран үлэтигэр барааччы. Кэлин эбэбит көрөр буолта».
«Мин эмиэ эбэбин кытта сылдьыам этэ». «Эбэҥ үлэлиир. Уонна дьыс-
саат үчүгэй. Оҕолордуун оонньуугун дии?» «Үчүгэй да, сорох оҕолор
дьыссаакка барбаттар. Көҥүл сылдьаллар…»

5. 1. Ким барыта үөрэнэр, ону ылыы көрүҥүн талар бырааптаах.
Судаарыстыба бас билэр үөрэҕин эбэтэр муниципальнай үөрэх тэрил-

12