Page 39 - Саха тыла 9 кылаас

9 §. Тэҥҥэ холбоммут холбуу этии
истилиистикэтэ

Тылы сатаан туттуу, тылга иҥэ сылдьар күүһү
булан туһаныы — үтүө сааһыт, сынаайпар ытар сыалын
таба кыҥыырын курдук, олус туочунай уонна мындыр дьыала.

Күннүк Уурастыырап

79. Ааҕыҥ. Болҕойуҥ: тэҥнэнэр этиилэр истиил өттүнэн туох эмэ
уратылаахтар дуо?

1. Ыалдьартан илии арахпат, таптыыртан харах арахпат. (Өс хоһооно)
Таптыыртан харах, ыалдьартан илии арахпат. Таптыыртан харах арах-
пат. — Ыалдьартан илии арахпат. 2. Кулгааҕым да истибэт, саҥам да
тахсыбат. — Биитэр кулгааҕым истибэт, биитэр саҥам тахсыбат. (ТС).
3. Маннык ыарахан кэмҥэ ким биһигини абырыай, ким дурда-хахха
буолуой?! — Маннык ыарахан кэмҥэ ким да биһигини абыраабат, ким
да дурда-хахха буолбат. 4. Уһуктан кэлбитэ, дьоно хайы-сахха турбут-
тар, чаанньыктара кыынньыбыт. (НГ) — Уһугунна, дьоно хайыы-сахха
турбуттар, чаанньыктара кыынньыбыт.

80. Аны уустугурдан тэҥнээҥ. Биир санааны (суолтаны) сиин-
тэксис араас халыыбынан биэрдэххэ хайдаҕый? Өссө хайдах
этиэххэ сөбүй?

Холобур: Сайын олус ардахтаах этэ. Онон/ол иһин быйыл оту кыа-
йан оттооботубут. — Быйыл оту кыайан оттооботубут. Сайын олус ар-
дахтаах этэ. — Быйыл оту кыайан оттооботубут: сайын олус ардахтаах
этэ. — Быйыл олус ардахтаах сайын буолла, онон/ол иһин оту кыайан
оттооботубут. — Быйыл олус ардахтаах сайын буолан, оту кыайан от-
тооботубут. — Быйыл олус ардахтаах сайын буолбутуттан, оту кыайан
оттооботубут. — Быйыл олус ардахтаах сайын буолбутуттан, от кыайан
оттоммото.

Истилиистикэ тыл бары өлүүскэтин, таһымын (бэниэтикэ,
лиэксикэ, морполуогуйа, сиинтэксис) хабар. Истиил диэн олус
тэнийбит, уустук өйдөбүл буолар. Бу үөрэх кыаҕа сиинтэксискэ
быдан күүскэ көстөр, толору ситэр, сайдар.

Тэҥҥэ холбуу этии араас истииллии оруоллаах буолуон сөп.
Манна икки ньыма ордук биһирэнэн туттуллар: кэккэлэтии (па-
раллелизм) уонна утарыта туруоруу (антитеза).

39