Page 40 - Саха тыла 9 кылаас
P. 40
Ханыылаан этии уус-уран айымньыга (ордук өс хоһоонугар,
олоҥхоҕо; сэдэхтик таабырыҥҥа) хойуутук көстөр. Бу — хатылаа-
һын уус-уран арааһа: санааны чиҥэтэр, киһи болҕомтотун тардар
аналлаах.
Холобур: 1. Айан киһитэ аас, суол киһитэ тутах, сырыы киһитэ
сылаамсах. (Өс хоһооно) 2. Сүгэ-батас аайы сүллэр этиҥ ньиргий-
дэ, саа-саадах аайы сааллар чаҕылҕан дапсылынна. (ПО) 3. Аҕа-
та ардыргыыр/айаатыыр/, оҕото оонньохолуур/оонньуур/, ийэтэ
иҥэрсийэр үһү. (Ойуун кыырара)
Утарыта туруоруу икки тус-туспа көстүүнү сэргэ тутан ура-
тылаһалларын күүһүрдэн биэрэр, холобур: Сүрэх баҕарар да, сү-
һүөх уйбат. (Өс хоһооно) Дьадаҥылар үүнэллэр, баайдар эмэҕи-
рэллэр. (АА)
Ханыылаан этии да, утарыта туруоруу да сороҕор үөрэ-дьүөрэ
этэргэ олоҕурар. Оччоҕо истэргэ-ааҕарга олус истиҥ-иһирэх,
кэрэ, өйдөнүмтүө буолар, холобур: Уол оҕо дьоллоох, соноҕос ат
соргулаах. Кырыыс баһа хааннаах, алгыс баһа арыылаах. Алдьар-
хай атастаах, сут сулуулаах. (Өс хоһоонноро)
81. Устуҥ. Тэҥҥэ холбуу этии ханнык ньыманан үөскээбитин ыйыҥ.
Ити туох истииллии оруоллааҕый? Туhааны, кэпсиирэни бэлиэ-
тээҥ.
1. Ол гынан баран сорохторо сири миэхэ биэрэллэр, сорохторо
эйиэхэ биэрэллэр дии. (АА) 2. Харытыай, мин маныаха адьас баҕарба-
таҕым, мин маныаха букатын дьулуспатаҕым. (СД) 3. Дьадаҥы байбат,
баай аһыммат. (Өс хоһооно) 4. Ыт харбат, эн уолуҥ курдук киһи сааппат
ээ. (АА) 5. Былыргы киһи ынаҕынан, аныгы киһи үөрэҕинэн. (Өс хоһооно)
6. Үрүҥ ыраахтааҕы батталлаах үйэтигэр үрүҥ күн сырдыга биһиэхэ
тыкпатаҕа, оттор уоппут сылааһа биһиэхэ кэлбэтэҕэ. (СО) 7. Мин кыл-
гаспын, мин кыараҕаспын, элбэх иитимньигэ баттатан сылдьабын. (А)
Утарыта туруоруу, кэккэлэтии, дьүөрэлээн этии, талларан этии,
риторическай ыйытыы мэлдьи истиил кырааскалаах, эгэлгэ дэ-
гэттээх буолар. Онон киһиэхэ быдан дьайар. Ол иһин дьоһуннаах
мөккүөргэ, пубулуустука тылыгар-өһүгэр ордук сөптөөх, дьүөрэ-
лээх. Талар суолталаах холбуу этиини тугу эмэ бигэргэтэр со-
рукка, наадаҕа эмиэ туттуохха сөп.
Холобур: Эдэрим мин сүрэҕим тэбиитигэр иһиллэр, эдэрим
мин харахпар чаҕылыйар, мин сэбэрэбэр көстөр. (СД) Киһи санаа-
тын ырааһа халлаан өҥүнээҕэр сырдык, киһи өйүн сытыыта күн
40
