Page 21 - Литература 7 кылаас 1 чааhа

пут үйэтэ — XIX үйэ бастакы аҥаара буолар. Манчаары баайдар
батталларын утары туран охсуспут маҥнайгы эрдээх сырыыла-
рыттан ыла норуот номоҕор киирбитэ. Манчаары туһунан сэһэн-
нэр сахалар ыаллыы олорор норуоттарыгар кытта тарҕаммытта-
ра. Норуот Манчаарыны биһирээн, кининэн киэн туттан кэпсиир
буоллаҕына, баайдар, тойоттор, дьон санаатын тэйитээри, кинини
ороспуой курдук сүрдээн-кэптээн, холуннаран кэпсииллэрэ. «Ол
эрээри норуот оннук сэһэннэри ылымматах, номоххо киллэрбэ-
тэх», — диэн чинчийээччи Н.В. Емельянов бэлиэтиир. Манчаары
туһунан сэһэннэр, кэпсээннэр дьиҥнээх устуоруйа дьоруойа чах-
чы буола сылдьыбыт хорсун сырыыларыгар олоҕуралларын «Ман-
чаары норуот номоҕор» диэн кинигэҕэ киирбит норуот сэһэнин
ааҕан билсиҥ.

Манчаары баайга маҥнайгы өстөнүүтэ

Манчаары Баһылай олус үчүгэй, ыраас хааннаах, көнө
уҥуохтаах, кырасыабай дьүһүннээх, сүрдээх кытыгырас, сытыы
оҕо буолбут. Аҕалаах ийэтэ олус маанылаан, аһатан-таҥынна-
ран, туох күүстэрэ кыайарынан үчүгэйдик ииппиттэр. Аймаҕа
Самсон Яковлев сэһэнинэн, аҕата Быттааны Сүөдэр сотору
ыарытан өлөн хаалбыт. Аҕата өлөрүгэр Манчаары түөрт саас-
таах оҕо хаалбыт. Ийэтэ, онно син эдэр дьахтар, огдообо буо-
лан баран, эргэ барбакка, соҕотох оҕотун иитэн, аҕыйах аҕай
сүөһүнэн ыал буолан, ол Арыылаах диэн алааһыгар олорбут.
Кини бу алааһын, өтөҕүн олус таптаабыта бэрт буолан, онно
сынньалаҥнык олорон, бу Манчаары курдук үчүгэй оҕону
иитэн, улаатыннаран, үчүгэй киһи оҥорорго улахан баҕалаах
этэ. Онтон куһаҕан, хаҕыс дьыллар буоланнар, соҕотох огдоо-
бо дьахтар күүһэ тиийбэт буолан, оту кыайан элбэҕи оттоо-
бот. Онон сүөһүтэ-аһа аҕыйаан, дьадайан барбыт. Ол ыккар-
дыгар оҕото Манчаары арыый улаатан, суолу-ииһи билэр буо-
лан, онно-манна сылдьар, дьону кытары билсэр, кэпсэтэр уол
буолан барбыт. Ол кэмҥэ кинилэр чугас аймахтара, бүтүн
нэһилиэги ааһан, бүтүн улуус баайа, кырдьаҕаһа Василий Сло-
бодчиков (Чоочо) күннээн олороро. Кини Нөөрүктээйи нэһи-
лиэгин ааһан, бүтүн улуус үчүгэй сирдэрин барытын араас
албас кэпсэтиитинэн сабардаан, кыра-хара дьону барытын

21