Page 60 - Саха тыла 6 кылаас

12 §. Аат тыл ахсаана

Ахсаан өйдөбүлэ олус интэриэһинэй. Тулалыыр эй-
гэҕэ баар барамайы соҕотох эбэтэр элбэх диэн араа-
рабыт. Бу өйдөбүл аат тылга ордук утумнаахтык уон-
на чуолкайдык көстөр. Онно олоҕуран, аат тыл биир
уонна элбэх ахсааннанар: оҕо — оҕолор, хатыҥ —
хатыҥнар.

Биир ахсаан анал сыһыарыыта суох. Аат тыл бу халыыба
бэлиэтиир:
1. Барамай чопчу биир буоларын: дьиэ, тиит, тэтэрээт, толоон.
Манна төрүкүттэн соҕотох барамай, сорох анал аат киирсэр,
холобур: күн, ый, сир, халлаан; Тыгын Дархан, Лөкөй, Дойомпо.
2. Барамай аатын уонна хомуур ахсаанын. Маны этииттэн чуол-
кайдыыбыт. Холобур: Ат — сыыдам көлө. Барамай ааттанар
эрэ, ааҕыллыбат (тэҥнээ: Мин атым улууска бастааччы. Атым
биир эрэ). Маннык түмэн «ааҕыы» эбиитин араарар майгын-
наах (атын барамай, холобур, оҕус, таба, ыт буолбатах). Бы-
йыл от Аммаҕа, Тааттаҕа өлгөмнүк үүннэ. Бу түбэлтэҕэ оту хо-
муйан бииргэ этиллэр (тэҥнээ: Быйыл күннээтим: ходуһабар
биэс от турда. Кэбиһиилээх от ахтыллар).
3. Араарыллан ааҕыллара табыгаһа суох барамайы. Манна
мэлдьи кэриэтэ биир ахсааҥҥа туттуллар аат тыллар хабыл-
лаллар. Холобур, айылҕа көстүүтэ: сайын, куйаас, ардах; кэ-
лимсэ, убаҕас, бытархай эттик: туой, алтан, ымдаан, суорат,
туус; өйдөбүл аата: дьол, ытыктабыл, кэскил; хайааһын аата:
кэлии, дабайыы, үөрүү.

Элбэх ахсаан биир ахсааҥҥа утары турар. Бу халыып
-лар сыһыарыынан үөскүүр. Бу бэлиэ киэҥник туттуллар, 16
фонетическай араастаах. Маны таһынан иккис, сиинтэксистии
ньыма баар.
1. -лар халыыптаах аат тыл барамай элбэҕин бэлиэтиир:
алаастар, сурунааллар, эрбиилэр. Онуоха элбэх диэн көннөрү,
үрдүттэн, чопчута суох ыйыллар. Холобур, тэҥнээ: (кыра) дьиэ
 биир дьиэ, дьиэлэр  икки, икки хас, алта-сэттэ, элбэх,
мөлүйүөн ... дьиэ.
2. Барамай ахсаана чуолкай эбэтэр барыллаан, быһа холуйан

60