Page 54 - Саха тыла 6 кылаас

Дьураа-дьараа көҕүстээх моҕотой обургу кыстык аһы-
лыгын хаһаанан ырааппыт, киэҥ-куоҥ дуолугар онуоха-
маныаха диэри көҥүл көрүлүү көччүйбэхтиир. Өйдөөн
көрдөххө, күһүҥҥү да буоллар, тулабыт син эмиэ сып-
сырдык, чэп-чэмэлгэн, олус сэргэх. Ураты чэлгийэ көстөр
отон уга, араас сэбирдэх, от күкээркэй, эмиэ да кыһыл
дьарҕаа, алтан манньыат ыһыллыбыттарын курдук.

Аалыы көмүс дуйдаах айылҕам, үтүмэн үтүөҥ-кэрэҥ то-
ролуйа тупсарын бүгүн эрэ сирийэн көрбүччэ үөрдүм. Сиэ-
дэрэй күһүн, көстүүҥ ситэн кэпсэммэт дэлэгэй, баһан ылар
быйаҥыҥ балысхан, таалалатар сириҥ киэҥ-куоҥ даҕаны.

(Иннокентий Прудецкай)

11 §. Аат тыл үөскүүр ньымата

91. Бэлиэтэммит тыллар уратылаахтар дуо? Тоҕо ин-
ньэ дии саныыгыный?

Ырыа — олох аргыһа. Былыр ырыаһыты дьоло суох
дииллэрэ, оттон билигин толору дьоллоох. Кырдьаҕас
эдьиийбэр илиинэн суруллубут ырыанньык баара. Дьо-
ро киэһэҕэ ырыа-тойук көхтөөхтүк дьиэрэйдэ.

Аат тыл биир бэлиэ ньымата — туспа, ураты сыһыарыы.
Хас биирдии сыһыарыы анал суолталаах.

Аат тыл бэйэтиттэн (-һыт, -чык, -чаан, о.д.а.) уонна туох-
тууртан (-ыы, -ааччы, -ааһын, -был, о.д.а.) үөскүүр. Саамай
үөскэмэй сыһыарыы туохтууртан ааты үөскэтэр -ыы буолар.

Бу сыһыарыы бүтэй дорҕоонунан бүтэр туохтуур олоҕор
эбиллэр: тал + ыы > талыы, утуй + уу > утуйуу.

Сыһыарыы аат тылга сонун суолтаны иҥэрэр. Онон бу
саҥа чааһын ис хоһоонун кэҥэтэр:
— идэ, дьарык: маныыһыт, тутааччы, дуобатчыт, уруһуйдьут;
— кыратытыы-атаахтатыы, эйэргээһин: чуораанчык, муорака,

Уйбаачаан, оҕоко(м), эбэкэ(м), туллукчаан;
— хайааһын аата: олоруу, тардыы, кыһаныы, тохтобул,

сынньалаҥ, оттооһун;
— хайааччы аата: этээччи, суруксут, утуйуохсут.

54